تصفیه آب پرورش ماهی

قدمت استفاده از سیستم گردشی پرورش آبزیان به حدود دو دهه می رسد که برای اولین بار در کشور دانمارک مورد استفاده قرارگرفت و هم اکنون در کشورهای اروپایی (به طور خاص) مورد استفاده قرار می گیرد. در یک سیستم مداربسته که آب مورد استفاده ماهیان از نظر اکسیژن فقیر شده و مواد سمی و فضولات آن زیاد شده است، با حذف مواد معلق توسط میکروفیلتر و تبدیل آمونیوم تولید شده به نیتریت و نیترات زیر حد مجاز توسط بیوفیلترها و تزریق اکسیژن مایع خالص بوسیله راکتورهای مخلوط کن و ضدعفونی کردن، آب احیا می شود و مجدداً مورد استفاده قرار می گیرد. در این تصفیه فیزیکی و شیمیایی دقت عمل و سرعت ضرورت دارد بطوریکه کوچکترین اختلال در عمل تصفیه و احیا سبب مرگ و میر شدید آبزیانی که از آب بازگشتی استفاده می کنند می شود. چنین ظرافتی سبب می شود که کنترل کیفیت آب بطور دائمی صورت گیرد و عمل تصفیه بدون کوچکترین توقفی انجام شود. به همین دلیل اتوماسیون نقش مهمی در صحت عمل چنین سیستمی ایفا می کند. پس از اندازه گیری عوامل حیاتی در آب مورد استفاده ماهیان، اطلاعات بدست آمده را تجزیه و تحلیل می کنند. چنین نیازی سبب می شود که صنعت نقش مهمی در اندازه گیری عوامل و تجزیه و تحلیل و اصلاح آنها داشته باشد. تصفیه فیزیکی و شیمیایی و احیای مجدد آب (تصفیه آب) در سیستم مداربسته در مصرف آب و ابعاد زمین مورد نظر موثر است و زمان رشد را به حداقل می رساند، بطوریکه یک محصول در مدت یک سال چند بار قابل عرضه به بازار است. کنترل دما از عوامل مهم دیگری است که سبب کاهش دوره پرورش می شود.

فیلتر شنی دستگاهی است که جهت جذب وحذف مواد معلق وکلوئیدی که ر آب حل نمیشوند در سیستم تصفیه پیش بینی واجرائ میشوند…این مواد که موجب کدورت فیزیکی آب میگردد علاوه بر آنکه در مخازن نگهداری ولوله ها وشیرها ومصرف کننده ها ونیز در سیستم تصفیه شیمیایی (حذف کننده های املاح محلول در آب ) ایجاد مزاحمت های جدی وزیان آور مینمایند ، همچنین بهمراه مواد آلی گاه قشر لجنی انبوهی را در بخش های مختلف ذخیره سازی وخطوط وخطوط مصرف باعث می آیند که لای روبی ودفع این پدیده خود مستلزم صرف وقت وهزینه وتحمل توقف های طولانی خواهد شد .در این دستگاه، آب حاوی ذرات معلق را از بستری از سیلیس عبور می‌دهند. در اثر عبور آب از خلل و فرج بین ذرات سیلیس، مواد معلق آب گیر کرده و آب تقریبا عاری از مواد معلق، بدست می‌آید. البته جمع شدن ذرات معلق در خلل و فرج فیلتر، باعث افزایش افت فشار می‌گردد که اگر این افت فشار از حد معینی تجاوز نماید، باید صافی را شستشو داد .

کاربرد دستگاه فیلتر شنی : الف: تصفیه آب رودخانه‌های با کدورت بالا پس از واحدهای انعقاد، لخته سازی و ته نشینی جهت تهیه آب شرب، بهداشتی و صنعتی ب: جهت تصفیه آب استخر برای جلوگیری از کدر شدن آب و زلال سازی آن ج: تصفیه نهایی فاضلابهای صنعتی و انسانی د: تصفیه آب برج خنک کن از مواد معلق نفوذی از هوا به آب، مانند گرد و خاک

ساختمان فیلتر شنی (فشاری) بدنه این فیلترها، استوانه‌ای شکل و از فولاد بر اساس استاندارد‌های معتبر ساخته شده است و دارای دو دریچه بازدید بوده و برای جلوگیری از خوردگی، کلیه سطوح مجاور با آب داخل مخزن دستگاه از دو لایه رنگ زینکریچ واپوکسی و کلیه سطوح بیرونی دستگاه که در مجاورت هوا قرار دارند بارنگ زینکریچ ورنگ روغنی پوشش داده می‌شود. این فیلترها هم بصورت عمودی و هم بصورت افقی ساخته می‌شوند.

توضیحات تکمیلی:

رشد فزاينده و روزافزون جمعيت جهان، تأمين غذا و دستيابي به منابع غذايي جديد را به يكي از مهمترين دل‌مشغوليهاي بشر امروزي مبدل ساخته است. يكي از راهكارهاي انتخابي براي برآوردن نيازهاي غذاي و بويژه پروتئيني انسان, پرورش ماهي بويژه ماهيان سردآبي نظير قزل‌آلاست. نظر به اينكه ملزومات موردنياز اين ماهي نظير آب مناسب به ميزان كافي, زمين و شرايط اكولوژيكي مورد نياز و مناطق و مكانهاي طبيعي مستعد بسيار محدود مي‌باشند, ناگزير به افزايش بازده بهره‌برداري از منابع مساعد موجود آب و خاك هستيم. لازمه اين كار, آگاهي كامل از نيازهاي زيستي اين ماهي و شناخت زمينه‌سازهاي رشد و افزايش وزن و توليد بيشتر آن در واحد سطح مي‌باشد. اين مهم, جز با دستيابي به جديدترين يافته‌ها و آخرين اطلاعات بدست آمده در زمينه اين صنعت ميسر نخواهد بود. 1ـ درجه حرارت

درجه حرارت آب يك عامل زيست محيطي است كه بزرگترين اثر را بر ماهي دارد. مي‌توان چنين انديشيد كه درجه حرارت اولين عامل مؤثر در اقدام به ايجاد يك پروژه پرورش آبزيان به صورت تجاري مي‌باشد.

تنظيم درجه حرارت آب در استخرها كاري است غيرعملي, بنابراين در مناطق جغرافيايي فصل رشد بايد تا اندازه زيادي طولاني باشد تا در يك زمان مناسب ماهي به وزن بازاري برسد.

دما در ميزان حل شدن اكسيژن مؤثر است. بهترين درجه حرارت براي رشد, درجه حرارتي است كه اگر ماهي داراي قدرت انتخاب باشد براي خود اختيار كند. درجه حرارتهاي خارج از محدوده بهينه در ماهي ايجاد فشار مي‌نمايد كه اين تنش بر تغذيه, رشد, توليدمثل و جلوگيري از امراض تأثير مي‌گذارد. احتمال موفقيت در پرورش ماهي در نزديكي درجه حرارت بهينه بيشتر است.

بالارفتن هر 10 درجه سانتيگراد دما, ميزان اكسيژن‌گيري ماهي قزل‌آلا را 7/2 مرتبه نسبت به حالت عادي بيشتر مي‌نمايد و اين بدان معني است كه ماهي براي گرفتن اكسيژن 7/2 مرتبه بيشتر از حد معمول بايد فعاليت كند.

درجه حرارت مناسب براي پرورش و رشد اپتيمم ماهي قزل‌آلاي رنگين‌كمان بين15 تا 17 درجه سانتيگراد است. در اين دما, ماهي قزل‌آلا حداكثر توانايي در هضم و جذب غذا و بالاترين ميزان فعاليت آنزيمي را دارا است و درجه حرارتهاي پايين‌تر, مقداري از اين فعاليتهاي آنزيمي ماهي را كاسته و رشد ماهي را تحت تأثير قرار مي‌دهد. همچنين بايد دانست كه حد پايين كشنده براي قزل‌آلا و ماهي آزاد در حدود 5- درجه سانتيگراد است. در دماي بالاتر از 20 درجه سانتيگراد ميزان اكسيژن آب محدود مي‌شود, چرا كه غلظت اكسيژن محلول در آب با بالارفتن درجه حرارت كاهش مي‌يابد. در چنين حالتي, براي به حداقل رساندن نياز ماهي به اكسيژن, بايد آنرا گرسنه نگه داشت.

عموماً درجه حرارت مناسب براي رفتار تخم‌ريزي, انكوباسيون تخم و تكامل بچه ماهي پايين‌تر از درجه حرارت مناسب براي رشد ماهي است. حداكثر و حداقل درجه حرارت كه ماهي قادر به تحمل آن است به صورت ژنتيكي تعيين مي‌گردد. براي انتخاب محل مناسب براي پرورش ماهي توجه به كيفيت و كميت آب مهمترين مسأله‌اي است كه بايد مدنظر قرار گيرد. بهترين حالت اين است كه از يك چشمه كه درجه حرارت آن تغييرات زيادي نداشته باشد, استفاده گردد.

ـ تأثير درجه حرارت بر مقاومت در برابر بيماريها:

با افزايش درجه حرارت آب پاسخ ايمني هم در ماهيان سردآبي و هم در ماهيان گرم‌آبي افزايش مي‌يابد. برعكس درجه حرارتهاي پايين پاسخ ايمني ماهيان گرم‌آبي را تضعيف مي‌كند, در حالي كه در ماهيان سردآبي فقط ايجاد تأخير در شروع پاسخ و كاهش شدت آن را خواهيم داشت. شدت بيماريهاي عفوني ايجاد شده توسط اغلب باكتريهاي گرم‌منفي در هنگام بالا بردن درجه حرارت آب بيشتر مي‌شود. در اينصورت متوسط زمان بين ايجاد عفونت تا وقوع مرگ كوتاه مي‌شود و افزايش ميزان تلفات رخ مي‌دهد. به هر حال درجه حرارتهاي بالاتر آب منحصراً به نفع عوامل بيماريزا نيست. ممكن است سوخت و ساز و ميزان تقسيم سلولي آنها در درجه حرارتهاي بالاتر افزايش يابد اما ترميم بافتي نيز تسريع مي‌شود. درجه حرارت ايده‌ال برخي از عوامل بيماريزا نظير فلكسي باكترسيكلوفيلوس (بيماريباكتريائي آب سرد آزاد ماهيان) براي رشد و توليدمثل نسبت به ميزبانهاي آنها پايين‌تر مي‌باشد ممكن است با سردكردن آب ميزان تلفات ماهي‌ها كاهش يابد. اما با اين وجود پس از يك دوره انكوباسيون طولاني مدت‌تر مرگ ماهي‌ها رخ خواهد داد. بسياري از عوامل بيماريزاي ماهي نيز سرما دوست هستند

(مثل ويبريوآنگوتيلاروم) و در نتيجه بطور نسبي قادر به انجام تقسيم سلولي در درجه حرارتهاي پايين آب (كه سيستم حفاظت ايمني ميزبان را تضعيف مي‌كند) خواهند بود. براي مثال سوخت و ساز و تقسيم سلولي باكتري ويبريو در درجه حرارت بالاتر از 15 درجه سانتيگراد به قدري سريع است كه به راحتي بر سيستم ايمني ميزبان غلبه مي‌كند.

در درجه حرارتهاي كمتر از 12 درجه سانتيگراد آب, سرعت رشد ميكروب تضعيف مي‌گردد به نحوي كه ممكن است سيستم حفاظت ايمني ماهي غلبه بيشتري بر آن داشته باشد.

دردرجه حرارتهاي حد واسط 12 تا 15 درجه سانتيگراد ممكن است عوامل فرعي‌تر نظير شرايط فيزيولوژيك ماهي‌ها, درجه استرس فيزيولوژيك و بي‌نقص بودن پوشش مخاطي, تعيين كننده نتيجه باشند. احتمالاً در محدودة درجه حرارتهاي حد وسط اهميت تعداد سلولهاي ميكروبي مهاجم نيز بيشتر است (گروبرگ و همكاران 1982 ).

اثرات بسيار آشكار بر سلامتي و مقاومت در برابر بيماري را نيز مي‌توان هنگامي مورد توجه قرارداد كه ماهيها براي مدت زمان طولاني‌تحت رژيمهاي حرارتي كمتر از حد مناسب آن ماهي قرار گيرند.

۲-(DO) ـ اكسيژن محلول

اكسيژن مطلوب براي ماهيان سردآبي 7 ميلي‌گرم در ليتر و براي ماهيان گرمابي 4 ميلي‌گرم در ليتر مي‌باشد. حداقل اكسيژني كه ماهي مي‌تواند تحمل كند بستگي به مدت زمان كمبود اكسيژن دارد. مثلاً ممكن است ماهي غلظت 5/0 ميلي‌گرم در ليتر اكسيژن را چند ساعت تحمل نمايد. همچنين تحمل كمبود اكسيژن تحت تأثير گونه, سن و اندازه ماهي و شرايط فيزيولوژيكي, غلظت املاح محلول و غيره دارد. غلظتهاي فوق اشباع اكسيژن باعث بيماري حباب هوا و مرگ و مير ماهي مي‌شود. در اين حالت حباب هوا اطراف آبشش‌ها را مي‌پوشاند.

موفقيت مديريت كارگاه و مزرعة پرورش ماهي اساس نگهداري غلظت اكسيژن در شرايط مطلوب مي‌باشد. در شرايط پرورشي فوق متراكم, اكسيژن لازم توسط هوادهي و آب تازه تأمين مي‌گردد و در شرايط پرورشي نيمه متراكم تعويض مناسب آب مي‌تواند به تأمين اكسيژن كمك كند. علاوه بر اهميت اكسيژن در تنفس و متابوليسم ماهي, اكسيژن نقش تعيين‌كننده‌اي در پويايي و سلامت اكوسيستم دارد. وجود و حضور اكسيژن باعث فعاليتهاي ميكروبي هوازي و ايجاد شرايط اكسيد مي‌شود و فقدان آن حالت بي‌هوازي و شرايط احيا را بوجود مي‌آورد.

تحت شرايط احيا گازهاي سمي مانند متان و سولفيد هيدروژن تشكيل شده كه فوق‌العاده براي سلامتي ماهي خطرناك مي‌باشند.

در استخرهاي پرورشي هنگامي كه شرايط كمبود اكسيژن خصوصاً در اواخر شب بوجود مي‌آيد, تأمين اكسيژن موردنياز ماهي الزامي است كه ساده‌ترين راه‌آن افزايش آب تازه يا به عبارت ديگر تعويض آب استخر مي‌باشد. همچنين مي‌توان استخر را با وسايلي نظير آيرجت, پدل ويل ايربلور و غيره هوادهي نمود.

۳-نيازاکسيژن زيستی Bidogical Oxygen Demand ياBOD

مقدار اكسيژن موردنياز ميكرو ارگانيزم‌ها (فيتولانكتونها, زئو پلانكتونها و باكتريها) براي تجزيه مواد (ضايعات) آلي را مي‌گويند. براي اندازه‌گيري BOD دو شيشه از نمونه آب برداشته و در يكي اكسيژن آبرا معين مي‌كنيم و شيشه ديگر را با ورق آلومينيومي پوشانده تا از نفوذ نور به داخل آن جلوگيري شود. سپس آنرا در همان عمقي كه نمونة آبرا برداشته‌ايم قرار مي‌دهيم. اين عمل صرفاً به منظور يكسان بودن درجه حرارت آزمايش با محيط طبيعي صورت مي‌گيرد. بعد از گذشت زمان T مقدار اكسيژن را در بطري دوم تعيين مي‌كنيم و از تفاضل اكسيژن اوليه با ميزان اكسيژن اندازه‌گيري شده بعد از زمان T, ميزان BOD را بدست خواهيم آورد. زمان T براي اندازه‌گيري BOD , بسته به طبيعت آب موردنظر و هدف آزمايش كننده از 6ـ1 ساعت تا 5ـ1 روز بعنوان مثال زمان 5 روز جهت فاضلابها بكار مي‌رود و براي استخرهاي پرورش ماهي زمان 6 ساعت انتخاب مي‌شود. ميزان 3/1 ميلي‌گرم در ليتر و كمتر از آن جهت تكثير و پرورش ماهي قزل‌آلا مناسب مي‌باشد.

۴- نياز اكسيژن شيمياييCODيا Chemical Oxygen Demand

يكي از مهمترين عوامل شيميايي تعيين‌كننده در پرورش ماهي PH آب است. PH در واقع همان درجه اسيدي و قليائي آب است. PH آب تأثير مهمي بر رشد و توليد مثل ماهيها دارد.

بطوريكه PH مناسب براي رشد ماهيها در دامنه 5/6 تا 5/8 قرار دارد. در صورتيكه PH آب از اين ميزان كمتر يا بيشتر شود, موجب كندي رشد ماهيها مي‌گردد. از طرفي در PH كمتر از 5 و بيشتر از 5/9 ماهي‌ها توليدمثل نمي‌كنند. PH كمتر از 4 و بيشتر از 11 براي ماهيها مرگ‌آور است. PH مناسب براي پرورش قزل‌آلا در دامنه 5/6 تا 8 قرار دارد. PH بالاتر از 2/9 و كمتر از 8/4 موجب تلفات ماهي قزل‌آلا مي‌گردد و از اين جهت ماهي قزل‌آلا نسبت به كپور ماهيان حساسيت بيشتري نسبت به افزايش PH و مقاومت بيشتري نسبت به كاهش PH دارد. PH مناسب براي پرورش ماهيان گرمابي و سردآبي در محدودة 5/6 تا 5/8 قرار دارد. PH بالاتر از 8/10 و كمتر از 5 باعث تلفات در كپور ماهيان مي‌شود.

ـ روشهاي عملي كنترل PH آب استخر

1ـ به منظور آگاهي از وضعيت نوسانات PH آب استخر, لازم است هر سه روز يكبار نسبت به تعيين PH آب اقدام نمود. بهترين زمان نمونه‌برداري آب براي اطلاع از نوسانات PH در طلوع آفتاب و نيز از ساعت 13 تا 15 مي‌باشد.

2ـ در صورتيكه PH آب استخر قليايي گردد, در صورت وجود آب كافي, يكي از روشهاي ساده و بي‌خطر تعويض آب استخر مي‌باشد.

3ـ يكي از عوامل مهم نوسانات PH آب استخرها در طول شبانه روز تراكم گياهان آبزي مي‌باشد. بنابراين به منظور كاهش نوسانات PH آب, با اعمال مديريت صحيح بايد از رشد بي‌رويه گياهان در آب استخر جلوگيري نمود.

4ـ آبهايي كه داراي توان بافري ضعيفي هستند و ذخيره قليائي پاييني دارند بيشتر در معرض نوسانات PH قرار دارند. در صورتيكه توان بافري آب استخر ضعيف باشد از طريق اضافه نمودن تركيبات آهك مانند پودر سنگ آهك (كربنات كلسيم) مي‌توان اقدام به تقويت توان بافري آب نمود.

5ـ براي اصلاح PH آب ورودي مزارع قزل‌آلا كه داراي واكنش شديد اسيدي مي‌باشند مي‌توان با آهك‌پاشي در جريان آب ورودي و از طريق نصب دستگاهي اتوماتيك, آهك را به تدريج به آب ورودي اضافه نمود.

6ـ گاهي اوقات در استخرهاي بتوني ماهي قزل‌آلا كه به تازگي احداث و بلافاصله آبگيري و ماهي‌دار شده‌اند در اثر بالا رفتن PH آب ماهيها دچار تلفات مي‌شوند كه علت آن وجود هيدروكسيد كلسيم در تركيبات سيمان بوده كه در زمان آبگيري به داخل آب استخر تراوش نموده, موجب بالارفتن PH آب استخر مي‌گردد.

براي جلوگيري از افزايش PH آب اين استخرها لازم است قبل از ماهيدار كردن, چند روزي آب استخر تعويض شود تا در اثر شستشو, هيدروكسيد كلسيم همراه آب خروجي از استخر خارج گردد.

ـ6- دي‌اكسيد كربن

تمام آبهاي طبيعي داراي مقداري گازكربنيك هستند كه در حالت تعادل ميزان آن 2 قسمت در ميليون (ميلي گرم در ليتر) مي‌باشد. آب چاه ممكن است داراي مقادير زيادي گازكربنيك باشد. در چنين آبي معمولاً كمبود اكسيژن مشاهده مي‌گردد. آلگها يا خزه‌ها باعث كاهش ميزان گازكربنيك محلول در آب و در نتيجه افزايش ميزان اكسيژن مي‌گردند. اگر ميزان گازكربنيك محلول در آب از 2 ميلي‌گرم در ليتر افزايش يابد زيان‌آور است, زيرا اين افزايش سبب كاهش مقدار اكسيژن و آلوده شدن آب توسط مواد آلي زائد مي‌گردد. جهت تكثير و پرورش ماهي قزل‌آلاي رنگين‌كمان ميزان 2 ميلي‌گرم در ليتر دي‌اكسيد كربن مناسب است. ولي آبهايي كه كمتر از 12 ميلي‌گرم در ليتر دي‌اكسيدكربن داشته باشند جهت تكثير و پرورش قزل‌آلا استفاده مي‌شوند.

ـ7- قليائيت

خاصيت قليائي آبهاي شيرين بطور كلي در اثر بيكربناتهاي كلسيم و منيزيم و گاهي بيكربناتهاي پتاسيم و سديم محلول در آب بوجود مي‌آيد. ميزان كربنات كلسيم موجود در اكثر آبهاي معمولي بين حداقل 5 تا حداكثر 200 ميلي‌گرم در ليتر متفاوت است. حداكثر آن كه با تراكم بيشتر كلسيم و منيزيم بستگي دارد, اثرات بيشتر و بهتري بر روي رشد و نمو ماهيها دارد, در صورتيكه در آبهايي كه ميزان قليائيت آنها كم است كمبود برخي مواد معدني ضروري مشاهده مي‌گردد.

به هر حال حداكثر و حداقل درجه قليائيت درحدي كه ذكر گرديد زندگي ماهيها را مختل مي‌نمايد. بنابراين طبقه‌بندي آب برحسب ميزان قليائيت آن به منظور اندازه‌گيري حد تغييرات قليائي و يا تعيين نوع آب است و اثري در طبقه‌بندي آن بصورت مناسب يا غيرمناسب براي پرورش ماهي‌ها ندارد. ولي با اين وجود ميزان قليائيت CaCO3 مناسب جهت تكثير و پرورش قزل‌آلاي رنگين‌كمان, 181 ميلي‌گرم در ليتر در نظر گرفته مي‌شود.

ـ۸- آمونياك, نيترات و نيتريت

يون نيترات محصول اكسيداسيون نهايي آمونياك است كه در اثر فعاليتهاي حياتي باكتريها ابتدا به نيتريت و سپس به نيترات اكسيده مي‌شود. ابتدا NH3 سپس NO2 و بعد از آن

NO3 بدست مي آيد.

در استخرهاي پرورش ماهي مواد دفعي ماهي و تجزيه مواد آلي توسط ميكروبها غشأ اصلي آمونياك بوده و ممكن است غلظت آنرا فوق‌العاده افزايش دهند و به حد نامطلوب و مرگ‌آور برسانند.

چون آمونياك يك گاز مي‌‌باشد و براي عبور از عشاء سلولهاي آبشش ماهي از قوانين انتشار گازها تبعيت مي‌كند. بنابراين هنگامي كه غلظت آن در محيط افزايش يابد موجب افزايش غلظت آمونياك خون و بافتها مي‌شود. بدين معني كه ماهي نمي‌تواند آمونياك‌حاصل از متابوليسم بدن خود را دفع نمايد. در نتيجه اين افزايش، PH خون ماهي نيز افزايش حاصل كرده , بر فعاليت آنزيم‌ها و كاتاليزورها و پايداري غشاء سلولها تأثير مي‌گذارد كه در نتيجه خاصيت تراوائي غشاء سلولها و غلظت يونها در داخل بدن كاهش حاصل مي‌نمايد. همچنين آمونياك موجب ايجاد ضايعه در آبششها , تأثير بر قدرت انتقال اكسيژن توسط خون و افزايش مصرف اكسيژن توسط بافتها مي‌گردد.

معمولاً غلظت 2000 ـ 600 ميكروگرم در ليتر آمونياك مي‌تواند ظرف مدت كوتاهي باعث مرگ اكثر گونه‌هاي موجود در آبهاي شيرين شود.

جهت تكثير و پرورش ماهي قزل‌آلاي رنگين‌كمان مقادير زير مشخص شده‌اند:

ـ آمونياك بطور ثابت كمتر از 03/0 ميلي‌گرم در ليتر,

ـ آمونياك بطور متناوب كمتر از 5/0 ميلي‌گرم در ليتر,

ـ آمونيوم, 125 ميلي‌گرم در ليتر

ـ نيتريت كمتر از 55/0 ميلي‌گرم در ليتر.

ـ۹- سولفاتها

يون سولفات بعد از كربنات فراوان‌ترين آنيون موجود در آبهاي شيرين است. دريا, آتشفشانها و آلودگي‌هاي صنعتي عامل افزايش سولفات آبهاي شيرين هستند. درياچه‌ها و رودخانه‌هايي كه جنس بستر حوضه آبخيزنشان از رسوبات دريايي باشد, حاوي مقادير زيادي سولفات مي‌باشند. در طبيعت سولفات كلسيم , سولفات سديم و پيريت وجود دارند كه در اثر عوامل هوازدگي و انحلال وارد آبهاي طبيعي مي‌شوند.

ميزان مناسب سولفات جهت تكثير و پرورش قزل‌آلا, 3/0 ميلي‌گرم در ليتر مي‌باشد.

ـ۱۰- كلرورها

گاز كلر، يك گاز سمي است و در آبهاي طبيعي معمولاً به صورت آزاد وجود ندارد بلكه در قالب كلرورهاي فلزات مختلف يونيزه مي‌شود. منشأ كلر موجود در آب عبارتند از هوازدگي يك نوع فلدسپات به نام سوداليت, آتشفشانها, رسوبات دريايي و فاضلابهاي شهري و صنعتي.

جهت تكثير و پرورش ماهي قزل‌آلاي رنگين‌كمان ميزان كلر بايد كمتر از 3/0 ميلي‌گرم در ليتر باشد.

ـ۱۱- كلسيم

انحلال كربنات كلسيم در اثر دي‌اكسيد كربن و تشكيل كربنات كلسيم منبع اصلي تأمين كلسيم آبها مي‌باشد. برخي از منابع كلسيم آبها عبارتند از تجزيه اسكلت موجودات زنده در طي زمانهاي طولاني, انحلال بسيار كند سولفات كلسيم (گچ) در آب و نزولات جوي. جهت تكثير و پرورش ماهي قزل‌آلاي رنگين‌كمان ميزان متناسب كلسيم 80ـ52 ميلي‌گرم در ليتر مي‌باشد.

ـ ۱۲-منيزيم

منشأ منيزيم كاني‌هاي موجود در حوضة آبخيز (خصوصاً سيليكاتها) و نزولات جوي مي‌باشد. سيليكات منيزيم تحت تأثير دي‌اكسيدكربن طي واكنش زير به سيليس, كربنات منيزيم و سرپنتين تبديل مي‌شود.

انحلال كربنات منيزيم بيشتر از كليست بوده و تحت تأثير محلول در آبها قرار دارد. دولوميت, كلرورمنيزيم و سولفات منيزيم از ديگر منابع تأمين منيزيم مي‌باشند.

جهت تكثير و پرورش ماهي قزل‌آلاي رنگين‌كمان ميزان مناسب منيزيم 20 ميلي‌گرم در ليتر مي‌باشد.

13ـ TDS, TSS و TS

در حالت كلي آبهاي طبيعي داراي جامداتي هستند كه شامل ذرات معلق و محلول در آب , فاضلاب يا پساب صنعتي مي‌باشند و از مواد معدني, آلي و يا مايعات مخلوط شونده تشكيل شده‌اند.

به كل ذرات محلول در آب TDS(‏Total Dissolved Solids) , به كل ذرات معلق موجود در آب TSS(Total suspended solids) و به مجموعه اين دو TS(Total solids) گفته مي‌شود. TS=TDS+TSS

ميزان TDS مناسب در كارگاه تكثير و پرورش قزل‌آلاي رنگين‌كمان كمتر از 400 ميلي‌گرم در ليتر مي‌باشد. همچنين ميزان TSS مناسب براي تخم در مرحله انكوباسيون كمتر از 6 ميلي‌گرم و براي بچه ماهيان كمتر از 20 ميلي‌گرم در ليتر در نظر گرفته مي‌شود.

نتيجه‌گيري و ارائه برخي راه‌حل‌ها:

1ـ در پرورش ماهي قزل‌آلاي رنگين‌كمان ابتدا مهمترين عامل كه بايد مدنظر قرار گيرد, ويژگيهاي آب است كه درجه حرارت جزء مهمترين آنها مي‌باشد. به دليل اينكه كنترل درجه حرارت بسيار مشكل است و تنظيم آن در استخرهاي پرورشي تقريباً كاري است غيرممكن, بنابراين بايد از منابع آبي استفاده كرد كه تغييرات حرارتي آن حداقل باشد كه در اين ميان آب چشمه‌ها نسبت به ساير منابع آبي مناسب‌تر هستند و نيز PH آن نيز براي قزل‌آلا مناسب‌تر است.

2ـ كلر يك عنصر سمي براي ماهي مي‌باشد و در غلظت ppm3/0 ـ 1/0 , در PH هاي مختلف, اغلب گونه‌هايي را كه از نظر تجاري مهم هستند خواهد كشت.

كلر را مي‌توان با افزودن تركيبات گوگرددار به آب (گاز So2 , تيوسولفات سديم و سولفيت سديم) خنثي نمود. همچنين مي‌توان با استفاده از كربن فعال شده و از طريق فيلتراسيون آب آنرا حذف نمود. يا اينكه اجازه داد كه بطور طبيعي در آب پراكنده شود كه اين روش نمي‌تواند كاملاً بي‌خطر باشد و به عنوان يك دستورالعمل دانست كه براي حذف هر ppm كلر بايد 20 ساعت فرصت در نظر بگيريم.

براي حجم‌هاي زياد آب عملي‌ترين روش براي خنثي كردن كلر استفاده از گاز So2 تبديل به يون سولفيت شده كه در واكنش با كلروكلرامين يونهاي غير سمي كلر, نمكهاي آمونيم و مقادير ناچيزي اسيد توليد مي‌كند. براي استفاده از حجم‌هاي كوچكتر آب, معمولاً يك محلول سولفيت سديم يا تيوسولفات سديم به آب مي‌افزاييم. اين تركيبات در اثر هيدروليز توليد يونهاي سولفيت مي‌كنند كه بعد از آن با روش مشابه با كلر واكنش مي‌دهد. يك غلظت تقريبي 2/7 ميلي‌گرم در ليتر از محلول تيوسولفات سديم (5 گرم به ازاي هر گالن) براي خنثي كردن 1 ميلي‌گرم در ليتر كلر موردنياز است.

همانطور كه عنوان شد, با عبور دادن آب از كربن فعال شده نيز مي‌توان آب را كلرزدايي كرد.كربن فعال كلروكلرامين واكنش داده و آنها را به مقاديري بي‌خطر از دي‌اكسيدكربن و نمكهاي آمونيوم تبديل مي‌كند. اما تقريباً هميشه براي كلرزدايي, صددرصد نياز به افزودن مقادير تكميلي تيوسولفات سديم مي‌باشد.

3ـ مشخص گرديده كه قرار گرفتن ماهي در غلظتهاي زياد نيترات در طي انكوباسيون تخم در ماهي قزل‌آلاي رنگين كمان و آزادماهيان ديگر اثرات نامطلوبي را بر روي تكامل جنين دارد. همچنين قرار گرفتن ماهي در معرض نيترات مشكلات بهداشتي نظير هيپوتروفي آبشش, هيپرپلازي و جداشدن فيلامانهاي آبششي همراه خونريزي و ضايعات نكروز در تيموس مي‌كند. يكي از راههاي بالابردن تحمل ماهي قزل‌آلاي رنگين‌كمان و ديگر آزادماهيان در برابر نيترات, افزايش دادن غلظت يون كلسيم به ميزان 50 ميلي‌گرم در ليتر مي‌باشد كه اينكار باعث مي‌شود تحمل ماهي در برابر نيترات تا 50 برابر افزايش يابد. يون كلسيم براي انتقال از جدار لاية پوششي آبشش با نيترات رقابت مي‌كند و در نتيجه از ميزان جذب نيترات به خون ماهي و در نتيجه سميت آن مي‌كاهد.

همچنين مي‌توان با كاهش دادن PH, مقداري از موجود را به تبديل كرد و سميت آنرا كاهش داد.

4ـ كلسيم و منيزيم دو عنصري هستند كه در ساختمان اسكلت جانوران به كار مي‌روند. ماهيان اين دو عنصر را يا به طور مستقيم از آب مي‌گيرند و يا اينكه از طريق جيره‌هاي غذايي كه به آنها داده مي‌شود, بدست مي‌آورند. البته نقش جيره‌هاي غذايي خصوصاً در آبهاي نرم و سبك بيشتر است. در نتيجه مي‌توان با حذف و يا كاهش منيزيم از جيره‌هاي غذايي در جاهايي كه غلظت منيزيم آب بالا است آن را اصلاح نمود.

منابع:

1ـ ابوالقاسمي, احمد.ميار, مهديقلي. عباسي, احمد. دورة عمومي پرورش ماهيان سردآبي, معاونت تكثير و پرورش آبزيان

2ـ احمدي, محمدرضا. ليمنولوژي 2, جزوه درسي, دانشكده منابع طبيعي, دانشگاه صنعتي اصفهان.

3ـ استكي , عباسعلي. هيدروشيمي, جزوه درسي, دانشكده منابع طبيعي, دانشگاه صنعتي اصفهان

4ـ استفان, درموندسيرويك. راهنماي پرورش و تكثير ماهي قزل‌آلا, ترجمه؛ عبداله مشايي, مهرداد. انتشارات نوربخش, تهران

5ـ بشارت, ابوالقاسم. نظافتي, محمدامين. دوره تكميلي پرورش ماهيان سردآبي , معاونت تكثير و پرورش آبزيان, اداره كل آموزش و ترويج.

6ـ رابرتن, آر.جي. بيماريهاي ماهيان قزل‌آلا و آزاد . ترجمه؛ جلالي جعفري, بهيار. ميار, مهدي. انتشارات نوربخش تهران

7ـ رضايي ميري, بهزاد بررسي روند تغييرات, اكسيژن ,BOD و PH در استخرهاي پرورش ماهي قزل‌آلا, پروژه كارشناسي.

8ـ رينز, ارل. راهنماي تكثير و پرورش ماهي قزل‌آلا و ماهي آزاد, ترجمه عمادي, حسين. انتشارات مؤسسه فني پرورش ماهي

9ـ سوداگر, محمد. فصلنامه آبزي‌پرور شماره 7, سختي آب و اهميت آن در پرورش ماهي, معاونت تكثير و پرورش آبزيان شيلات ايران

10ـ كسري, عليرضا, مديريت آب و تنظيم اكسيژني آب استخرهاي پرورش ماهيان سردآبي, معاونت تكثير و پرورش آبزيان, ادارة كل آموزش و ترويج.

11ـ نكوئي. علي‌اكبر. فصلنامه آبزي‌پرور , شماره 7 نوسانات PH عاملي محدود كننده در رشد و نمو ماهي , معاونت تكثير و پرورش آبزيان شيلات ايران

12- Body.C.E. Water quality manag ement for pondfish cultare. Elseleier sci.Publ. Amesterdam. PP.318.

13- Loble,J. Water qualrty. PP. 69-8, . In: .lom- Laird and T. Need ham(eds). Salmon and Trout Farming. Ellis Horwood Ltd.